Αισθάνομαι καλύτερα…

Μάθε γιατί μπορεί να έχεις προβλήματα ψυχικής υγείας ως νέος/α

Το άγχος, η κατάθλιψη και οι διατροφικές διαταραχές (βουλιμία, ανορεξία κτλ) είναι σημάδια ότι μπορεί να αντιμετωπίζεις στρες ή προσωπικές δυσκολίες.
Επειδή η εφηβεία και η αρχή της ενηλικίωσης είναι γεμάτες αλλαγές και προκλήσεις – πχ. σεξουαλικότητα, φιλίες και πίεση για να αποδείξεις την αξία σου σε εξετάσεις – μπορεί να αρχίσεις να αντιμετωπίζει ορισμένα ψυχολογικά προβλήματα. Αν έχεις να αντιμετωπίσεις και άλλα προβλήματα – όπως συγκρούσεις στην οικογένεια, «τραμπούκους», πένθος, φτώχια, συναισθηματική στέρηση ή κακοποίηση, μπορεί να είναι μια πολύ ευάλωτη περίοδος.

Πως θα καταλάβω αν έχω προβλήματα;

Μπορεί:
? Να είσαι λυπημένος/η, να κλείνεσαι στον εαυτό σου και να σε ενδιαφέρουν λιγότερο πράγματα που παλιά σου άρεσαν
? Να είσαι ανήσυχος/η και αγχωμένος/η
? Να κριτικάρεις τον εαυτό σου και την εμφάνισή σου
? Να τρως και να κοιμάσαι πολύ περισσότερο ή πολύ λιγότερο από ότι στο παρελθόν
? Να κάνεις κακό στον εαυτό σου (πχ. Κατάχρηση ποτών και/ή ναρκωτικών, αυτοτραυματισμός ή θέση του εαυτού σου σκόπιμα σε κίνδυνο)
? Να είσαι νευρικός/η και επιθετικός/η
? Να αισθάνεσαι μπερδεμένος/η και να συμπεριφέρεσαι με περίεργο τρόπο
? Να αποφεύγεις το πανεπιστήμιο, τη δουλειά ή τις κοινωνικές συναναστροφές γενικότερα
Μπορεί να σου φαίνεται ότι το αλκοόλ και/ή τα ναρκωτικά σου δίνουν μια διέξοδο από τα προβλήματά σου, αλλά στην πραγματικότητα μπορεί να σου προξενήσουν περισσότερες δυσκολίες αν κάνεις κατάχρηση.

Άνθρωποι που μπορούν να βοηθήσουν

Αν ανησυχείς ότι μπορεί να σου κολλήσουν τη «ρετσινιά» της ψυχικής ασθένειας, μπορεί να σου είναι δύσκολο να ζητήσεις βοήθεια. Αυτό που πρέπει να θυμάσαι είναι ότι πολλά μπορεί να γίνουν για την πρόληψη και την αντιμετώπιση των ψυχολογικών προβλημάτων, αρκεί να ζητήσεις έγκαιρα βοήθεια.

Τι είδους βοήθεια μπορεί να μου προσφέρουν;

• ψυχοθεραπεία
• φαρμακευτική αγωγή (αυτό μπορεί να σε βοηθήσει βραχυπρόθεσμα, αλλά πολλά ψυχιατρικά φάρμακα δεν συνιστώνται σε άτομα κάτω των 18)
• δημιουργικές θεραπείες (τέχνες, μουσική ή χορός)
Μαζί με τις θεραπείες, ο,τιδήποτε μπορεί να σε βοηθήσει να αναπτύξεις σχέσεις εμπιστοσύνης και το αίσθημα ότι ανήκεις κάπου και ότι σε εκτιμούν θα βελτιώσει την ψυχική σου υγεία και ευεξία.
Τι μπορώ να κάνω για να μείνω ψυχικά υγιής;
• Αφιέρωσε χρόνο στη χαλάρωση και τη διασκέδασή σου
• Πέρασε κάποιο χρόνο με τους φίλους σου
• Κάνε κάποιο είδος φυσικής άσκησης που να σου αρέσεις, όπως ποδόσφαιρο, χορό κτλ.
• Οργάνωσε το χρόνο σου ώστε να αισθάνεσαι ότι πάντα προλαβαίνεις να κάνεις ό,τι χρειάζεται
• Αφιέρωσε λίγο χρόνο κάθε μέρα και συλλογίσου τι σου αρέσει πραγματικά στον εαυτό σου
• Αντιμετώπισε τον εαυτό σου με στοχαστικός και συμπονετικό τρόπο, όπως θα αντιμετώπιζες και κάποιο/α φίλο/η σου που αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα
• Βρες πράγματα που σε κάνουν να γελάς – το χιούμορ είναι πολύ καλό για την ψυχική σου υγεία

Αυτοτραυματισμός

Ο αυτοτραυματισμός είναι ένας τρόπος αντιμετώπισης ισχυρών συναισθημάτων. Σε κάποιους ανθρώπους προσφέρει την ανακούφιση που θα πρόσφερε σε άλλους το κλάμα. Κάποια άτομα που αυτοτραυματίζονται αισθάνονται τόσο θυμωμένοι και επιθετικοί που δεν μπορούν να ελέγξουν τα συναισθήματά τους. Φοβούνται ότι μπορεί να πληγώσουν κάποιον και, έτσι, καταλήγουν να στρέφουν την επιθετικότητά τους προς τον εαυτό τους.

Συχνά θεωρείται ότι οι άνθρωποι που αυτοτραυματίζονται το κάνουν γιατί «ζητούν προσοχή». Παρόλα αυτά, το άτομο που αυτοτραυματίζεται μπορεί να πιστεύει ότι αυτός είναι ο μόνος τρόπος να εκφράσουν την ανησυχία τους και ο αυτοτραυματισμός μπορεί να είναι ένα κρυφό πρόβλημα που διαρκεί για χρόνια. Μπορεί να αρχίσει σα μια στιγμιαία έκφραση θυμού και απογοήτευσης (όπως όταν ρίχνει κανείς γροθιά σε ένα τοίχο) και μετά να εξελιχθεί σε ένα βασικό τρόπο καταπολέμησης του άγχους που, επειδή παραμένει κρυφός, δημιουργεί ακόμα περισσότερο άγχος.
Η σοβαρότητα του αυτοτραυματισμού δεν εξαρτάται από τη σοβαρότητα των προβλημάτων που αντιμετωπίζει το άτομο. Συνήθως, όσο περνάει ο καιρός, το άτομο που αυτοτραυματίζεται συνηθίζει περισσότερο στον πόνο που προκαλεί στον εαυτό του και, επομένως, τραυματίζουν τον εαυτό τους ακόμα περισσότερο για να λάβουν την ίδια ανακούφιση.
Αυτή η αλυσίδα μπορεί να οδηγήσει σε μόνιμους τραυματισμούς και σοβαρές μολύνσεις.

Είδη αυτοτραυματισμού

Οι πιο συχνές μορφές είναι το κόψιμο (χάραγμα με αιχμηρό αντικείμενο) των χεριών και των ποδιών και, λιγότερο συχνά, το πρόσωπο, την κοιλιά, το στήθος, ακόμα και τα γεννητικά όργανα. Μερικοί καίγονται ή ζεματίζονται, άλλοι χτυπούνε με κάτι το σώμα τους ή χτυπούνε πάνω σε κάτι.
Άλλες μορφές αυτοτραυματισμού είναι το γδάρσιμο, το δάγκωμα, το ξύσιμο και, ορισμένες φορές, η εισαγωγή αιχμηρών αντικειμένων κάτω από το δέρμα ή σε στόμια του σώματος και η κατάποση αιχμηρών αντικειμένων ή βλαβερών ουσιών.
Κοινές μορφές αυτοτραυματισμού που σπάνια φτάνουν σε σημείο να χρειάζονται ιατρική βοήθεια είναι το τράβηγμα των μαλλιών και των βλεφαρίδων και το τρίψιμο του σώματος μέχρι να φύγει το δέρμα (χρησιμοποιώντας μερικές φορές και καθαριστικά, όπως χλωρίνη).

Πόσο συχνό είναι;

Περίπου το 10% των εισαγωγών στα ελληνικά νοσοκομεία είναι αποτέλεσμα αυτοτραυματισμού. Οι γυναίκες κινδυνεύουν να προβούν σε αυτοτραυματισμό περισσότερο στην ηλικία από 15 έως 19, ενώ οι άντρες από 20 έως 24. Τα ποσοστά αυτοτραυματισμού είναι μεγαλύτερα στις γυναίκες.

Οι μέθοδοι αυτοτραυματισμού ποικίλουν, αλλά η πλειοψηφία των εισαγωγών στο νοσοκομείο είναι για υπερβολική δόση ναρκωτικών ενώ μόλις 5-15% από κόψιμο. Τα ποσοστά αυτά ίσως κρύβουν μια άλλη ομάδα ανθρώπων που αυτοτραυματίζονται συστηματικά για να καταπολεμήσουν το άγχος. Τα άτομα αυτά, συνήθως, βρίσκουν τρόπους να κρύβουν το πρόβλημά τους κρυφό και, όταν φτάσουν σε σημείο να αυτοτραυματιστούν τόσο ώστε να χρειάζονται ιατρική βοήθεια, έχουν έτοιμη μια ιστορία για το τι έγινε ή δεν ζητούν καθόλου βοήθεια. Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι μόνιμες ουλές ή κάποια σοβαρή μόλυνση.

Περίπου οι μισοί από τους άντρες που εισάγονται στο νοσοκομείο για αυτοτραυματισμό και το ένα τέταρτο των γυναικών έχουν πιει αλκοόλ τις ώρες πριν το συμβάν. Αυτό είναι ένα πολύ ανησυχητικό ποσοστό. Ένα άτομο που έχει πάρει μια δόση ναρκωτικών κινδυνεύει να ανακατέψει τα ναρκωτικά με το αλκοόλ. Η ανάμειξη των δύο ουσιών μπορεί να έχει τραγικές συνέπειες.

Δεν είσαι μόνος/η

Αν αυτοτραυματίζεσαι για να αντιμετωπίσεις το στρες ή δύσκολα συναισθήματα όπως ο θυμός, η απογοήτευση ή η αναξιοσύνη, είναι σημαντικό να καταλάβεις ότι δεν είσαι μόνος/η. Πολλοί άνθρωποι το κάνουν και το ξεπερνούν. Υπάρχουν τρόποι να βοηθηθείς.
Το είδος προσωπικής εξερεύνησης που χρειάζεται για να επιλυθούν αυτά τα ζητήματα, συχνά, είναι καλό να γίνεται με τη βοήθεια κάποιου ειδικού ψυχολόγου. Αυτό δεν σημαίνει ότι τα άτομα που αυτοτραυματίζονται δεν μπορούν να αναλάβουν τον έλεγχο της κατάστασής τους.

Αυτοβοήθεια

Οι περισσότεροι άνθρωποι που αυτοτραυματίζονται θέλουν να σταματήσουν να πληγώνουν το εαυτό τους και το κάνουν προσπαθώντας να αναπτύξουν νέους τρόπους αντιμετώπισης και επικοινωνίας. Εντούτοις, ορισμένοι άνθρωποι νιώθουν την ανάγκη όχι μόνο να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους αλλά και να καταλάβουν γιατί έχουν καταφύγει στον αυτοτραυματισμό.
Υπάρχουν κάποιοι τρόποι που μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο σοβαρού τραυματισμού ή να ελαχιστοποιήσει τη ζημιά που προκαλείται από αυτοτραυματισμό. Η παρακάτω λίστα δεν είναι πλήρης – διαφορετικοί άνθρωποι βρίσκουν διαφορετικά πράγματα χρήσιμα σε διάφορες καταστάσεις. Επομένως, αν ένα από αυτά δεν έχει αποτέλεσμα, δοκίμασε κάτι άλλο.
• Σταμάτα και προσπάθησε να σκεφτείς τι θα πρέπει να αλλάξει για να σταματήσεις πια να θέλεις να βλάψεις τον εαυτό σου
• Μέτρα αντίστροφα από το δέκα (εννιά, οκτώ…)
• Επισήμανε πέντε πράγματα στον περίγυρό σου, ένα για κάθε αίσθηση, που θα επαναφέρουν την προσοχή σου στο παρόν
• Ανέπνεε αργά – εισπνοή από τη μύτη και εκπνοή από το στόμα

Αν ακόμα αισθάνεσαι ότι θες να αυτοτραυματιστείς προσπάθησε:
• Να σημαδέψεις τον εαυτό σου με κόκκινο στυλό αντί να κοπείς
• Να χτυπήσεις μία τσάντα για να ξεσπάσεις το θυμό και την απογοήτευση
• Να βάλεις τα χέρια σου μέσα σε ένα μπολ με παγάκια (όχι για πολύ, όμως)
• Να τρίψεις με πάγο το σημείο το οποίο ήθελες να τραυματίσεις

Επαγγελματική βοήθεια

Ο αυτοτραυματισμός είναι σχεδόν πάντα σύμπτωμα άλλων υποβοσκόντων προβλημάτων. Αν και το πρόβλημα μπορεί να αντιμετωπιστεί άμεσα με τεχνικές διαχείρισης της συμπεριφοράς και του στρες, μπορεί να χρειάζονται να ελεγχθούν και να αντιμετωπιστούν και τα άλλα προβλήματα. Αυτό μπορεί να σημαίνει οτιδήποτε από τη χρήση φαρμάκων μέχρι την ψυχοθεραπεία.
Οι περισσότερες ομάδες ψυχικής υγιεινής είναι προετοιμασμένες να δουν και να αξιολογήσουν άτομα που αυτοτραυματίζονται αλλά, αν τα υποβόσκοντα προβλήματα είναι πιο σύνθετα, μπορεί να αποφασίσουν να απευθύνουν τον ασθενή σε πιο εξειδικευμένες υπηρεσίες.
Φάρμακα που χρησιμοποιούνται για να θεραπεύσουν τους εξαρτημένους από την ηρωίνη μπορεί να είναι χρήσιμα και σε άτομα που αυτοτραυματίζονται, ιδιαίτερα σε αυτούς που περιγράφουν ότι «φτιάχνονται» με τον αυτοτραυματισμό.

Αισθήματα αυτοκτονίας

Το να πάρει κανείς την ίδια του τη ζωή είναι η πιο ακραίος τρόπος να εκφράσει κανείς το αίσθημα της απόγνωσης. Είναι σημαντικό να κάνουμε τη διάκριση ανάμεσα σε αυθόρμητες πράξεις αυτοτραυματισμού και σε προσχεδιασμένες, οργανωμένες προσπάθειες να πάρει κανείς την ίδια του τη ζωή. Στις περισσότερες αυτοκτονίες, το άτομο έχει λάβει μέτρα ώστε να μην τον ανακαλύψουν πριν να είναι αργά.
Έχοντας αναφέρει αυτό, οι περισσότεροι άνθρωποι που συλλογίζονται την αυτοκτονία προσπαθούν να συζητήσουν το θέμα με κάποιο συγγενή, φίλο ή γιατρό.
Οι περισσότεροι αυτόχειρες είναι άνεργοι άντρες που ζουν μόνοι τους. Αν και μόλις το 1% το θανάτων στην Ελλάδα είναι από αυτοκτονία, το ποσοστό αυτό είναι μεγαλύτερο σε άτομα με:
• Κατάθλιψη
• Προβλήματα με το αλκοόλ ή τα ναρκωτικά
• Σχιζοφρένεια
• διαταραχές προσωπικότητας
• μακροχρόνια φυσική ασθένεια

Αν σκέφτεσαι την αυτοκτονία

Αν το διαβάζει αυτό, είναι πιθανό να αισθάνεσαι πολύ πόνο, συναισθηματικό, φυσικό ή και τα δύο. Κανείς δεν αποφασίζει να πάρει τη ζωή του αν δεν αισθάνεται ότι υπάρχει κάποιος καλός λόγος. Πολλοί άνθρωποι αισθάνονται ότι τα βάρη τους είναι πάνω από αυτά που μπορούν να αντιμετωπίσουν.
Πριν το αποφασίσεις, όμως, λάβε υπόψη σου τα παρακάτω:
1. Διαβάζοντας αυτή τη σελίδα έχεις ήδη βάλει ένα διάστημα ανάμεσα στα αισθήματα αυτοκτονίας που έχεις και στις πράξεις σου. Αξίζει να βάλεις ακόμα ένα διάστημα και να αναβάλεις την απόφασή σου μέχρι να μιλήσεις σε κάποιον που θα μπορούσε να σε βοηθήσει. Μην παίρνεις όλο το βάρος επάνω σου προσπαθώντας να το αντιμετωπίσεις μόνος σου. Και μόνο το να μιλήσεις σε κάποιον για το πώς έφτασες σε σημείο να αισθάνεσαι έτσι, απελευθερώνει πολλή πίεση, κάτι που μπορεί να είναι αυτό ακριβώς που χρειάζεσαι για να το αντιμετωπίσεις.
2. Πρόσεξε σε ποιον θα μιλήσεις για τα συναισθήματά σου. Κάποιοι απλώς δεν θα καταλάβουν. Μπορεί να φοβηθούν ή να θυμώσουν – αυτό έχει να κάνει περισσότερο με αυτούς παρά με εσένα – και να κάνουν τον πόνο σου χειρότερο. Αλλά, υπάρχουν άνθρωποι που καταλαβαίνουν και μπορούν να σε βοηθήσουν να ξεπεράσεις αυτή την τραυματική περίοδο. Μία λύση είναι να έρθεις σε επαφή με την ομάδα ψυχικής υγιεινής της τοπικής σου κοινότητας (μπορείς να τους βρεις μέσω του γιατρού σου ή του τμήματος επειγόντων περιστατικών του νοσοκομείου).
3. Το αίσθημα της αυτοκτονίας είναι από μόνο του μια τραυματική εμπειρία, ξεχωριστή από τις συνθήκες που οδήγησαν σε αυτό. Μόλις το ξεπεράσεις, είναι πάρα πολύ σημαντικό να συνεχίσεις να προσέχεις τον εαυτό σου και να πάρεις τη στήριξη που χρειάζεσαι.

Τι να κάνεις αν κάποιος σου μιλήσει για τάσεις αυτοκτονίας

Αν κάποιος φίλος ή συγγενής σου σε προσεγγίσει με αισθήματα κατάθλιψης ή απελπισίας, τότε σε βλέπει σαν κάποιο ο οποίος είναι ευαίσθητος και που μπορεί να εμπιστευτεί. Μπορεί να μην το βλέπεις έτσι εκείνη την ώρα, αλλά είναι μεγάλο κοπλιμέντο το να αισθάνεται κάποιος ότι μπορεί να σου μιλήσει για αυτό. Προσπάθησε να θυμηθείς τα παρακάτω:
• Ήρθε σε σένα για αυτό που είσαι – μην προσπαθήσεις να είσαι διαφορετικός/η.
• Δεν υπάρχουν τα «σωστά» πράγματα που πρέπει να πεις. Αν πραγματικά ενδιαφέρεσαι, θα το δείξεις χωρίς να παίξεις θέατρο.
• Προσπάθησε να διατηρήσεις την ψυχραιμία σου και να είσαι συμπονετικός/ή. Μην διαφωνήσεις μαζί του/της, προσπάθησε να λύσεις τα προβλήματα και να δώσεις συμβουλές. Ένα πρόβλημα που μπορεί να μη σου φαίνεται σημαντικό μπορεί να είναι πολύ τραυματικό για κάποιον άλλο.
• Αντί να προσπαθείς να βρεις το σωστό πράγμα για να πεις, ενθάρρυνε τον/ την να μιλήσει για το πώς νιώθει και άκου. Μη φοβάσαι τα διαστήματα σιωπής. Ρώτα ερωτήσεις που απαντώνται με περισσότερα από ένα «ναι» ή ένα «όχι». Αφήνοντας τον/την να εκφράσει τα συναισθήματά του/της θα τον/την κάνει να νιώσει πολύ καλύτερα.
• Δηλώσεις όπως «Θέλω να κοιμηθώ και να μην ξανά-ξυπνήσω» ή «Αισθάνομαι τόσο χάλια που δεν μπορώ να συνεχίσω έτσι» μπορεί να εκφράζουν τάσεις αυτοκτονίας. Αν συμβεί αυτό, ρώτα τον/την ήρεμα και καθαρά: «Σκέφτεσαι να αυτοκτονήσεις;». Δεν βάζεις την ιδέα στο μυαλό του/της. Αν δεν έχει σκεφτεί ποτέ την αυτοκτονία το πιο πιθανό είναι απλώς να πει όχι. Αν την έχει σκεφτεί, τότε μάλλον θα νιώσει ανακουφισμένος/η που κάποιος κατάλαβε την απόγνωση που νιώθει.
• Αν απαντήσει «ναι», τότε ρώτα τον/την πόσο μακριά έχουν φτάσει στο σχεδιασμό της πράξης. Έχουν σκεφτεί το «πως», «που», και το «πότε»; Αν έχει απαντήσεις για δύο ή περισσότερα από αυτά τα ερωτήματα, τότε είναι πιθανόν να σκέφτεται σοβαρά την αυτοκτονία. Συνέχισε να τον/την ακούς και να δείχνεις ότι τον/την καταλαβαίνεις και εξήγησε του/της ότι πρέπει να ζητήσει βοήθεια από κάποιον επαγγελματία. Μπορεί να μη θέλει να το κάνει, αλλά αν προσφερθείς να πας μαζί του/της μπορεί να τον/την πείσεις. Μπορείτε να δοκιμάσετε τον οικογενειακό σας γιατρό ή την ομάδα ψυχικής υγιεινής της κοινότητάς σου.